Važni datumi u srpskoj istoriji

Istorija Srbije

Najstariji tragovi ljudskog postojanja, na tlu današnje Republike Srbije, datiraju iz vremena poslednjeg glacijala, oko 40.000. godine pre n.e. Najznačajniji lokaliteti iz ovog perioda su pećine kod sela Gradac, ispod Jerininog brda nedaleko od Kragujevca i Risovača na Venčacu kod Aranđelovca.

Krajem ledenog doba, tokom holocena, stvoriće se jedna kompleksna praistorijska kultura, kultura Lepenskog Vira. Karakterišu je naseobine građene po utvrđenom obrascu, sa sahranjivanjem unutar njih i karakterističnim kućama trapezaste osnove i usavršena izrada alata i oružja.

Dolaskom toplije klime, dovodi do stvaranja nove kulture u Podunavlju, koja se po lokalitetu Starčevo kod Pančeva, naziva Starčevačka kultura, a prostirala se na prostoru od Bosne do Makedonije tokom 5. milenijuma pre n.e.

Starčevačku kulturu zamenila je u srednjem neolitu Vinčanska kultura, koja je svoj naziv dobila po lokalitetu Vinča — Belo brdo, nedaleko od Beograda na obali Dunava i predstavlja tehnološki najnapredniju praistorijsku kulturu na svetu. Kuće Vinčanske kulture su građene od istih materijala i istih su oblika, kao one iz Starčevačke kulture, ali su za razliku od njih, masivnije sa dve prostorije i ognjištima, dok su u poznom periodu bile poređane u redove sa svojevrsnim ulicama između njih, pa bi se njihova naselja mogla smatrati urbanim. Pored zemljoradnje i stočarstva kao osnovnih zanimanja, ljudi u ovom periodu su se bavili i lovom, ribolovom i sakupljanjem plodova, zatim pravljenjem grnčarije, alatki od kamena, ali i pletenjem asura od like i trske, pa čak i preradom vune. Posebnu odliku Vinčanske kulture predstavljaju urezani znaci, poznati kao vinčansko pismo.

Kulture bronzanog doba, počinju da se javljaju na tlu Srbije oko 1900. godine pre n. e. i to na području Banata (moriška), Srema (vinkovačka), severozapadne Srbije (Belotić-Bela Crkva) i južnog Pomoravlja (Bubanj-Hum III-Slatina). Njihov mirni život je poremećen oko 1425. p. n. e., kada sa severa nadire nova kultura (kultura grobnih humki) sa bronzanim oružjem (mačevi, sekire, bodeži), što dovodi do pokretanja naroda, koja su doprla i do Egipta.

Za gvozdeno doba je vezan i dolazak Trako-kimeraca oko 725. p. n. e. iz Kavkasko-pontskih predela, koji sa sobom donose svoje gvozdeno oružje i nakit. Tokom naredna dva veka dolazi do formiranja etničkog razgraničenja među plemenima na Balkanu, počinje da se razvija razmena dobara (o čemu svedoče luksuzni helenski predmeti pronađeni na ovom prostoru), a arheološka istraživanja ukazuju i na procese helenizacije Tribala i Dardanaca, dok se iz istorijskih izvora zna da su između 300. i 100. p. n. e. vodili ratove sa makedonskim kraljevima.

Mlađe gvozdeno doba karakteriše pojava Kelta, koji se 335. p. n. e. sastaju sa Aleksandrom Makedonskim na Dunavu, da bi nakon njegove smrti prešli Savu i Dunav i otpočeli napade na celo poluostrvo, sve do poraza kod Delfa, 279. p. n. e. Oni se nakon toga povlače sa tla današnje Grčke i uspevaju da pokore Tribale i deo Autarijata, sa kojima formiraju moćno pleme Skordiska,[54] koji na tlu današnje Karaburme podižu svoj grad Singidunum, koji se smatra pretečom prestonice moderne Srbije, Beograda.

Stari Vek

Širenje Rimljana na Balkansko poluostrvo, otpočelo je krajem 3. veka pre n. e. Tokom ilirsko-rimskih i makedonsko-rimskih ratova, Rimljani su pokorili Ilire i Antičke Makedonce. Nakon toga, započinje njihov prodor ka Panonskoj niziji i ratovi protiv Dardanaca i Skordiska. Početkom nove ere, gušenjem Batonovog ustanka, celokupno Balkansko poluostrvo se našlo pod rimskom vlašću. Veći deo današnje Srbije, ušao je u sastav provincije Gornja Mezija. Na ovom prostoru su bile stalno stacionirane dve rimske-legije IV Flavia (u Singidunumu, današnjem Beogradu) i VII Claudia (u Viminacijumu kod današnjeg Kostolca na Dunavu).

Upadi varvarskih plemena iz srednje Evrope i povlačenje Rimljana iz Dakije, tokom Aurelijanove vladavine, doveli su podizanja niza rimskih kastruma duž desne obale Dunava, koji su formirali Dunavski limes. Jedan od njegovih naslednika, Dioklecijan uveo je tetrarhiju kao oblik vladavine i izvršio reformu unutrašnje organizacije Rimskog carstva, čime je Sirmijum postao jedna od prestonica države. Varvarski napadi na Dunavsku granicu su se nastavili, a jednu od prekretnica čini prodor Gota 378. godine, nakon čega počinje i trajno naseljavanje varvara na tlu Rimskog carstva. Car Teodosije I je 395. godine podelio Rimsko carstvo na dva dela, pri čemu veći deo današnje Srbije ulazi u sastav Istočnog rimskog carstva, dok su manji delovi (severozapadni deo Srbije) pripali Zapadnom rimskom carstvu.

Srednji vek

Sredinom 5. veka, Huni predvođeni Atilom stvaraju moćnu državu, koja propada nakon njegove smrti 453. godine, a na tlu današnje Srbije svoje države stvaraju Gepidi i Istočni Goti. Pljačkaškim upadima na teritoriju Istočnog rimskog carstva, pridružuju se u prvim desetlećima 6. veka i Sloveni, ponekad kao samostalni napadači, a ponekad udruženi sa drugim varvarskim narodima. Sredinom istog veka na Balkansko poluostrvo stižu Avari, koji, predvođeni kaganom Bajanom, tokom narednih pola veka šire svoju vlast i uticaj na okolne Slovene, uz čiju pomoć napadaju i pljačkaju vizantijske teritorije, a 582. godine zauzimaju i sam Sirmijum.

Krajem veka su Sloveni toliko ojačali da se već 584. godine pominje njihovo trajno naseljavanje na prostorima južno od Save i Dunava, a dve godine kasnije i njihov napad na Solun, u kome su korišćene i opsadne sprave.

Prekretnicu u slovenskom naseljavanju, predstavlja dolazak na vlast cara Iraklija na vlast 610. godine. On procenjuje da rat sa Persijom na istočnim granicama carstva, predstavlja daleko veći problem i po stupanju na presto povlači sve preostale snage sa dunavske granice i prebacuje ih na istok, čime je otvoren put za trajno i neometano naseljavanje Slovena, koji će u narednim decenijama, preplaviti celo Balkansko poluostrvo. Posle neuspešne slovenske opsade Soluna 611. godine i kombinovane opsade Carigrada 626. godine, na prostor Balkana i današnje Srbije doseljavaju se Srbi. Prema rečima vizantijskog cara Konstantina Porfirogenita (913—959), oni su se, uz Iraklijevu dozvolu, naselili na prostorima između reka Cetine i Vrbasa na zapadu, Bojane, Ibra i Morave na istoku, Dunava i Save na Severu i Jadranskog mora na jugu. On takođe navodi da su došli iz Bojke odnosno Bele ili Nekrštene Srbije u kojoj su vlast od oca nasledila dva brata. Oni su podelili narod, tako da je jedan ostao na čelu Srba u Beloj Srbiji, dok je drugi sa delom naroda krenuo u seobu ka jugu. U periodu od 629. do 632. godine bilo je naseljavanje Srba na Balkan. Pola veka kasnije, tačnije 680. godine, na Balkan dolazi narod turskog porekla Prabugari, koji se naseljavaju istočno od Srba, među Slovenima na području nekadašnje Trakije. Tokom narednih vekova, oni će se stopiti sa okolnom slovenskom masom i izgubiti svoj jezik i običaje, ali će joj nametnuti svoje ime Bugari.

Kneza koji je predvodio Srbe u seobi na Balkan, nasledio je posle smrti njegov sin, tako da je vlast, tokom vekova, ostala u istoj porodici, a prvi knez čije ime je zabeleženo, bio je Višeslav, za koga se pretpostavlja da je vladao krajem 8. veka. Njegov unuk Vlastimir, koji je vladao u prvoj polovini 9. veka, smatra se utemeljivačem srpske države u srednjem veku. Srbija se tokom njegove vladavine našla na udaru susednih Bugara predvođenih kanom Presijamom (832—852), koji su u trogodišnjem ratu doživeli potpun poraz, izgubivši pri tome i veći deo vojske. Nakon toga je zaključen mir i prijateljstvo između Srba i Bugara, a zarobljenici su oslobođeni i otpraćeni do granice u Rasu. Kasnije je među Vlastimirovim sinovima došlo do borbe oko vlasti, u kojoj je pobedio najstariji Mutimir, koji je zarobio mlađu braću i poslao ih u Bugarsku kao zarobljenike. Tokom njegove vladavine je vladarska porodica primila hrišćanstvo, a papa Jovan VIII (872—882) je zatražio od njega 873. godine da se, nakon uspeha moravsko-panonske misije, podloži Metodiju, kao slovenskom episkopu, sa sedištem u Sirmijumu. Posle njegove smrti 891. godine, Srbiju su ponovo zahvatili sukobi oko vlasti iz kojih je kao pobednik izašao Mutimirov bratanac Petar (892—917). On je kao kum kneza Bugarske i tada najmoćnijeg vladara na Balkanu Simeona Velikog (knez 893—913, car 913—927), bio u mogućnosti da skoro dve decenije vlada Srbijom u miru. Njegovu vladavinu je okončao sam Simeon, koji je od zahumskog kneza Mihajla dobio izveštaje o Petrovim kontaktima sa njegovim protivnicima Vizantincima, nakon čega je Petra na prevaru zarobio, a za novog kneza Srbije postavio Mutimirovog unuka Pavla (917—923). Jačanje Bugarske pod Simeonom je primoralo Pavla, da pređe na stranu Vizantije, nakon čega je bugarski car protiv njega poslao 923. godine Zahariju, koji ga je zbacio sa vlasti. Međutim, sam Zaharija je vrlo brzo prešao na stranu Vizantije, zbog čega Simeon biva primoran da pošalje svoju vojsku protiv njega. Bugarska vojska je potučena, a glave i oružje dvojice bugarskih vojvoda su poslati u Konstantinopolj kao ratni trofeji. Bugarski car je nakon toga poslao na Srbiju novu vojsku, sa kojom je poslat i Vlastimirov praunuk Časlav (931— oko 960), koji je trebalo da bude postavljen za novog kneza. Pred novom bugarskom vojskom, Zaharija je pobegao u Hrvatsku, dok su Bugari pozvali srpske župane da dođu i potčine se novom knezu. Umesto postavljanja novog kneza, srpski župani su zarobljeni, a cela Srbija je opljačkana i pripojena Bugarskoj. Nakon Simeonove smrti 927. godine, Časlav je pobegao iz Bugarske i uz vizantijsku pomoć, obnovio Srbiju u kojoj su najveći gradovi bili: Dostinika (prva prestonica Srbije), Černavusk, Međurečje, Drežnik, Lesnik i Salines, dok su u oblasti Bosne, koja se tada nalazila u sastavu Srbije, bili gradovi Kotor i Dresnik. Sredinom 10. veka, severne granice Srbije počeli su da ugrožavaju Mađari.

Nekoliko desetleća kasnije 971. godine Bugarska država propada i ulazi u sastav Vizantije. Okrutna vizantijska uprava na delovima Balkana naseljenim Slovenima, dovela je 976. godine do pobune u Makedoniji na čijem su se čelu našli sinovi kneza Nikole. Ustanak se brzo proširio, a na njegovom čelu se, usled pogibije ostale braće, našao Samuilo. Posle prodora u Grčku, do Korinta i Peloponeza, on, oko 998. godine, pokreće pohod ka zapadnim delovima Balkana i do 989. godine osvaja veći deo današnje Srbije i okolnih srpskih kneževina. Početkom 11. veka, Vizantija predvođena carem Vasilijem II počinje da potiskuje ustanike i posle velike pobede u bici na Belasici 1014. godine, Samuilo umire od srčanog udara, a njegova država se praktično raspala usled dinastičkih borbi oko vlasti.

Vizantijska uprava na prostorima naseljenim slovenskim stanovništvom je posle sloma Samuilovog ustanka, započela proces helenizacije stanovništva i uvođenje plaćanja poreza u novcu, umesto, kao do tada, u naturi. Ove promene su, uz povećanje poreza usled krize u samoj Vizantiji, doveli do podizanja dve nove slovenske pobune. Prvo je u leto 1040. godine u Pomoravlju izbio ustanak na čijem se čelu našao, navodni Samuilov unuk, Petar Deljan, koji je u Beogradu proglašen za cara. Iako se ustanak brzo proširio na prostor današnje Srbije, Makedonije i severne Grčke, on je već 1041. godine ugušen. Tri desetleća kasnije, 1072. godine dolazi do novog ustanka pod vođstvom Đorđa Vojteha, a ustanici za cara u Prizrenu proglašavaju dukljanskog princa Konstantina Bodina. Pod njegovim vođstvom oni osvajaju Niš, ali krajem godine bivaju potučeni kod Pauna na Kosovu, čime je ustanak ugušen.

Početkom naredne decenije, Bodin je, kao kralj Zete, zauzeo Rašku u kojoj je za vladare postavio župane Vukana (oko 1083—1112) i Marka, a potom i Bosnu u kojoj je postavio kneza Stefana. Borbe sa Vizantijom od 1091. godine vodi isključivo raški župan Vukan koji iz Zvečana više puta prodire na Kosovo spaljujući Lipljan, a kasnije stiže i do Vranja, Skoplja i Pologa. Na vlasti ga smenjuje njegov bratanac Uroš I koji ulazi u savez sa Mađarima u borbama sa Vizantijom. Njegova ćerka Jelena postaje žena budućeg kralja Ugarske Bele II, a njegov sin Beloš kraljevski palatin. Mađari će tokom celog 12. veka ratovati sa Vizantijom, prvo oko Srema i Beograda, a zatim i oko Moravske doline, a raški župani će u gotovo svakom od tih ratova učestvovati kao ugarski saveznici. Oni uspevaju da, na kratko, osvoje Beograd, a kasnije i Niš, ali ih Vizantinci, predvođeni moćnim carem Manojlom I potiskuju, tako da se svi sukobi okončavaju bez značajnijih teritorijalnih proširenja.

Stvara se sedam posebnih plemenskih oblasti:

Razdoblje dinastije Nemanjić

Protiv velikog župana Tihomira će se, 1166. ili 1168. godine, pobuniti njegov najmlađi brat Stefan Nemanja koji će potisnuti stariju braću iz zemlje, a kasnije će kod Pantina na Kosovu potući vizantijsku vojsku predvođenu njegovom braćom, koja ga nakon toga priznaju za vladara. Nemanja će tokom naredna tri desetleća voditi uspešne ratove protiv Vizantije u kojima će značajno proširiti svoju državu. Pripaja joj Neretljansku oblast, Zahumlje, Travuniju, Primorje, delove Kosova, Metohije, a na kratko osvaja i Niš u kome se sastaje sa svetim rimskim carem i vođom krstaša III krstaškog pohoda Fridrihom Barbarosom, kome predlaže savez protiv Vizantije. Na prestolu ga, u dogovoru sa vizantijskim carem, nasleđuje srednji sin Stefan, koji početkom svoje vladavine biva potisnut od starijeg brata Vukana, ali na kraju uspeva da se održi na vlasti. Koristeći se političkom situacijom na Balkanu nastalom posle krstaškog zauzeća Carigrada 1204. godine, on je nastavio širenje svoje države (osvaja Prizren, Vranje i Niš), koju 4. januara 1217. godine uzdiže na rang kraljevine, dobivši od pape Honorija III kraljevski venac. Dve godine kasnije, njegov mlađi brat Sava je od vaseljenskog patrijarha u Nikeji izdejstvovao uzdizanje raške eparhije na nivo arhiepiskopije čiji je postao prvi arhiepiskop, čime je srpska crkva stekla autokefalnost i udareni su temelji današnjoj Srpskoj pravoslavnoj crkvi.

Stefana nasleđuju sinovi Radoslav (1223—1234) i Vladislav (1234—1242) koji vladaju pod uticajem svojih moćnih tastova epirskog despota i bugarskog cara, posle kojih na vlast dolazi najmlađi sin Uroš I (1242—1276). Iako nije uspeo da proširi granice svoje države, Uroš je uspeo da ekonomski ojača državu tako što je iz Transilvanije doveo rudare Sase, čime je započela eksploatacija rudnika u Srbiji, što će njegovim naslednicima pružiti finansijsku osnovu za dalja osvajanja. Bio je oženjen Jelenom Anžujskom koja je igrala značajnu ulogu u tadašnjoj Srbiji, a slikarstvo njegove zadužbine Sopoćana spada u sam vrh evropske srednjovekovne umetnosti. Njega je sa vlasti, usled neuspešnih ratova i nezadovoljstva u zemlji, zbacio 1276. godine stariji sin Dragutin (kralj Srbije 1276—1282, kralj Srema 1282—1316), koji će, svega nekoliko godina kasnije 1282. godine, prepustiti vlast mlađem sinu Milutinu (1282—1321), koji spada u red najznačajnijih srpskih vladara. Tokom nekoliko narednih godina, Milutin će proširiti Srbiju ka jugu, osvajajući veći deo današnje Severne Makedonije sa Skopljem koje mu postaje prestonica i severne delove Albanije, a na kratko će držati i sam Drač. Kasnije će osvojiti Braničevo, koje predaje Dragutinu, kome je ugarski kralj i njegov tast dodelio na upravu Mačvu sa Beogradom i severnu Bosnu. Sam Milutin 1299. godine zaključuje mir sa Vizantijom, prema kome mu car Andronik II (1282—1328) priznaje osvajanja i daje za ženu petogodišnju ćerku Simonidu.

Početak 14. veka obeležava građanski rat između braće oko prava nasleđivanja prestola koji se okončava ponovnim prihvatanjem Deževskog sporazuma, kojim je Dragutin 1282. godine predao vlast Milutinu i prema kome ga nasleđuje Dragutinov sin. Milutina je sa vlasti 1314. godine pokušao da zbaci sin Stefan (1322—1331), koji je uhvaćen i po njegovom naređenju oslepljen, posle čega je poslat u izgnanstvo u Carigrad. Nakon Dragutinove smrti 1316. godine on zarobljava njegovog sina i naslednika Vladislava i zauzima njegovu državu, posle čega vodi trogodišnji rat sa kraljem Ugarske Karlom Robertom (1310—1342) u kome gubi Beograd, ali zadržava Mačvu i Braničevo. Posle njegove smrti 1321. godine, državu zahvata građanski rat između njegovih sinova Konstantina i Stefana, u koji se nakon Konstantinove pogibije uključuje Vladislav, ali Stefan i njega pobeđuje. On nastavlja da širi svoju državu ka jugu na račun, Vizantije, ali ne uspeva da povrati primorje od Cetine do Dubrovnika koje se nakon Milutinove smrti otcepilo, nakon čega ga osvaja ban Bosne Stefan II Kotromanić (1322—1353). Protiv njega je stvoren savez Vizantije i Bugarske, koji je Stefan uništio, potukavši do nogu Bugare u bici kod Velbužda 1330. godine. Samo godinu dana kasnije, njegov sin Dušan (kralj 1331—1346, car 1346—1355) koristi nezadovoljstvo vlastele i u Nerodimlju zarobljava oca, koji iste godine umire kao zatvorenik u Zvečanu, a Dušan postaje novi kralj. Godine 1217, tokom vladavine Stefana Prvovenčanog, Srbija postaje nezavisna kraljevina, a 1346. godine dostiže vrhunac moći kao carstvo Stefana Dušana, koji se proglasio za „cara Srba i Grka”.

Razdoblje posle dinastije Nemanjić

Osmanski Turci su porazili srpsko plemstvo 1389. godine u bici na Kosovu polju. Stefan Lazarević kao osmanski vazal je predvodio srpske pomoćne odrede u bici kod Angore. Posle bitke kod Angore je od Vizantinaca u Carigradu dobio zvanje despota 1402. godine čime Srbija postaje despotovina. U vreme njegove vladavine u Srbiji se razvija Resavska škola srednjovekovne književnosti. Turci su konačno zagospodarili Srbijom posle pada Smedereva 1459. godine, za vreme vladavine poznatog osmanskog sultana Mehmeda II. Srbi su na području današnje Vojvodine prisutni od srednjeg veka pod vlašću Ugarske. U 15. i 16. veku su na području Srema, Banata i Bačke posede imali srpski despoti. U 16. veku su Srbi na području današnje Vojvodine formirali dve kratkotrajne državne tvorevine, prvom od njih je vladao samozvani car Jovan Nenad, a drugom vojvoda Radoslav Čelnik.

Osmanska vladavina (XIV-XIX)

Delovi teritorije današnje Srbije su bili u sastavu Osmanskog carstva u periodu od 15. do početka 20. veka. U sastav Osmanskog carstva su početkom 15. veka, uključeni jugoistočni delovi današnje Srbije (okolina Niša), zatim, sredinom 15. veka (1459. godine), celo područje Srpske despotovine, i konačno, između 1521. i 1552. godine i celo područje današnje Vojvodine. Srbi u Banatu su 1594. godine podigli veliki ustanak protiv osmanske vlasti, koji se završio porazom. Od kraja 17. veka, u severnim delovima današnje Srbije (Bačka, zapadni Srem) osmansku će vlast zameniti habzburška, koja će se između 1718. i 1739. godine proširiti i na druge delove teritorije današnje Srbije (istočni Srem, Banat, Mačvu, Šumadiju, Braničevo, Timočku Krajinu). Posle 1739. godine, granica osmanskog i habzburškog domena se nalazi na Savi i Dunavu. Srbija će svoju državnost početi da obnavlja u 19. veku, nakon Prvog (1804. godine) i Drugog srpskog ustanka (1815. godine), najpre u vidu vazalne kneževine, da bi potpunu nezavisnost stekla 1878. godine. Neki južni i zapadni delovi današnje Srbije ostaće pod osmanskom vlašću sve do 1912. godine. Period osmanske uprave trajao je različito u delovima današnje Srbije; najkraće su pod turskom vlašću bili neki delovi Vojvodine (oko 150 godina), a najduže neki delovi južne Srbije (oko 5 vekova).

Moderna Srbija

Srbija je svoju borbu za nezavisnost počela tokom Srpske revolucije, a ta borba je trajala nekoliko desetleća. Đorđe Petrović, poznatiji kao Karađorđe, je umakao Seči knezova i sa šumadijskim prvacima je februara 1804. godine organizovao zbor u selu Orašac, na kom je odlučeno da se podigne buna. Na ovom zboru Karađorđe je izabran za „vožda”. Buna je počela paljenjem turskih hanova po Šumadiji i proterivanjem Turaka iz hanova i sela u utvrđene gradove. Da bi smirio situaciju u Beogradskom pašaluku, turski sultan je jula 1804. godine poslao bosanskog vezira Bećir-pašu. Karađorđe je kao prvi uslov za uspostavljanje mira tražio likvidaciju dahija, koje je Milenko Stojković u noći između 5. i 6. avgusta, po Karađorđevom naređenju i uz saglasnost Bećir-paše, pogubio na ostrvu Ada Kale.

Međutim, ovo nije smirilo situaciju u pašaluku. Sultan je 1805. godine poslao u Beograd za vezira Hafis-pašu, kog su ustanici dočekali na Ivankovcu i naneli mu težak poraz. Ovim je buna protiv dahija prerasla u ustanak protiv turske vlasti i srpsku nacionalnu revoluciju. Sledeće godine ustanici su porazili tursku vojsku na Mišaru i Deligradu i osvojili beogradsku varoš. Ustanici su pokušali da uspostave mir sa Osmanskim carstvom. Pregovore sa Portom u ime srpske strane je vodio trgovac Petar Ičko i uspeo od nje da izdejstvuje Ičkov mir. Najvažnije odredbe Ičkovog mira su bile da se iz Srbije proteraju janičari i da Srbi obavljaju javne službe i čuvaju granicu. Mir nije ostvaren jer su Srbi nastavili rat kada je na njihovu stranu u rat ušla Rusija. Sledeće godine (1807), Srbi su zauzeli beogradsku tvrđavu, a udružena srpsko-ruska vojska je odnela pobede kod Štubika i Malajnice. U narednim godinama ustanici su ratovali radi oslobođenja srpskog naroda izvan Beogradskog pašaluka. Bez većih okršaja je prošla 1808. godina, a za sledeću godinu Karađorđe je planirao da se u Raškoj sastane sa vojskom crnogorskog vladike Petra I i odatle da se uputi u oslobađanje Stare Srbije. Karađorđe je odneo pobede nad Turcima kod Suvodola, Sjenice i Novog Pazara. Međutim, morao je da odustane od pohoda jer mu se crnogorski vladika nije pridružio i zato što su ustanici poraženi u bici na Čegru. Srpski ustanici su 1810. godine odneli pobede kod Loznice i Varvarina (zajedno sa ruskom vojskom).

Pohod Napoleona na Rusiju je prinudio jedinog saveznika Srba da okonča rat sa Turskom. Rusija je 1812. godine sklopila sa Osmanskim carstvom Bukureški mir i povukla svoju vojsku iz ustaničke Srbije. Rusija je Bukureškim mirom pokušala da ustanicima osigura autonomiju i amnestiju za učešće u ratu. Ustanici su do tada ostvarili nezavisnost i nisu želeli da prihvate samo autonomiju i nastavili su da se bore. Ogromna turska vojska, predvođena velikim vezirom Huršid-pašom je opkolila ustaničku državu sa zapada, juga i istoka. Ustanička Srbija bila je pokorena da kraja oktobra 1813. godine. Karađorđe je napustio Srbiju sa većim brojem ustaničkih starešina, a veliki broj Srba se iselio na teritoriju susedne Austrije.

Ustaničke starešine koje nisu izbegle počele su da se dogovaraju kako da zaustave turski zulum. U Takovu 23. aprila 1815. godine je održan tradicionalni sabor. Okupljeni prvaci su odlučili da podignu ustanak, pa su ponudili predvodništvo Milošu Obrenoviću, što je on prihvatio, ali nakon izvesnog kolebanja. Drugi srpski ustanak je podignut i vođen protiv turske vlasti. Ustanici su vodili borbu samo protiv vojske beogradskog vezira. Najvažnije bitke su bile kod Čačka, Paleža, Požarevca, na Ljubiću i Dublju.

Kada su protiv pobunjenih Srba pošle još i dve sultanove vojske iz Bosne i Rumelije, Miloš Obrenović je započeo pregovore, uveren da ne može pružiti otpor na tri strane. Na Drini je započeo pregovore sa bosanskim vezirom Huršid-pašom, a nastavio je rumelijskim vezirom Marašli Ali-pašom. Sa Marašlijom je sklopio usmeni sporazum kojima je Srbima u beogradskom pašaluku osigurao poluautonomni položaj. Prema postignutom dogovoru, Srbi su imali pravo da skupljaju porez, da učestvuju u suđenju Srbima, da spahije ubiraju prihode po zakonima i da u Beogradu zaseda Narodna kancelarija sastavljena od srpskih knezova. Tako je okončan Drugi srpski ustanak, odnosno ratni period Srpske revolucije. Miloš Obrenović se odmah po završetku Drugog srpskog ustanka odrekao titule vožda, a prihvatio je titulu kneza.

Ovaj period karakteriše smenjivanje dve dinastije koje vode poreklo od Karađorđa Petrovića, vođe Prvog srpskog ustanka, i Miloša Obrenovića, vođe Drugog srpskog ustanka. Dalji razvoj Srbije karakterišu generalni uspon ekonomije, kulture i umetnosti, pre svega zahvaljujući mudroj državnoj politici slanja mladih ljudi na školovanje u evropske prestolnice. Svi oni nazad donose novi duh i novi sistem vrednosti. Jedna od spoljnih manifestacija transformacije kroz koju prolazi bivša turska provincija je proglašenje Kraljevine Srbije 1882. godine.

U drugoj polovini XIX veka Srbija je deo sistema evropskih država i formiraju se prve političke partije dajući na taj način novi podstrek političkom životu Srbije. Državni udar 1903. koji će na presto kao kralja Petra I dovesti Karađođevog unuka otvorio je put parlamentarnoj demokratiji u Srbiji. Evropski obrazovan, ovaj liberalni kralj je preveo delo Džona Stjuarta Mila "O slobodi" i pružio svojoj zemlji demokratski ustav. Započeo je period parlamentarne vlade i političke slobode koji će biti prekinut izbijanjem oslobodilačkih ratova. Balkanski ratovi 1912-1913. okončali su tursku vlast na Balkanu.

Atentan na austrijskog prestolonaslednika Franca Ferdinanda u Sarajevu 1914. poslužio je kao izgovor Austriji da napadne Srbiju, označavajući početak Prvog svetskog rata. Srpska vojska je hrabro branila zemlju i odnela nekoliko velikih pobeda, ali je na kraju nadjačana združenim snagama Nemačke, Austrougarske i Bugarske i bila je primorana da se povuče sa teritorije Srbije marširajući preko planina Albanije do Jadranskog mora. Nakon oporavka na Krfu, srpska vojska se vratila u borbu na Solunskom frontu, zajedno sa drugim snagama zemalja Atante koje su uključivale Francusku, Englesku, Rusija, Italiju i SAD. U Prvom svetskom ratu Srbij ja podnela 1,264 000 žrtava - 28% ukupnog stanovništva i 58% muške populacije, gubitak od koga se nikada nije potpuno oporavila. Ova ogromna žrtva je doprinos koji je Srbija dala pobedi savezničkih snaga i preobražaju Evrope i sveta nakon Prvog svetskog rata.

Srbija kao deo Jugoslavije (1918-1991)

Srbija je bila deo Jugoslavije od 1918. do 1991. Ovo se može podeliti na sledeće periode:

Kraljevina Jugoslavija(1918-1941)

Nakon kraja Prvog svetskog rata i pada Austrougarske i Otomanskog carstva, stekli su se uslovi za proglašenje Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca u decembru 1918. Ideja jugoslovenstva, koja je dala ime novoj državi, dugo je gajena u intelektualnim krugovima triju naroda, ali međunarodna konstelacija političkih snaga i interesa do tada nije dozvolila njenu realizaciju. Međutim, posle rata, intelektualni idealisti su ustupili mesto političarima i najuticajniji hrvatski političari su od samog početka bili protiv stvaranja nove države.

Hrvatska seljačka stranka (HSS) predvođena Stjepanom Radićem, a zatim Vlatkom Mačekom, polako je rasla i postala velika stranka koja se bori za hrvatske nacionalne interese. Po mišljenju njenih vođa, jugoslovenska država nije nudila zadovoljavajuće rešenje za hrvatsko nacionalno pitanje. Odabrali su da vode svoju političku borbu kroz sistematsku opstrukciju državnih institucija i stvaranje političkih koalicija u cilju potkopavanja državnog jedinstva, iznuđujući an ovaj način određene ustupke. Svako političko i ekonomsko pitanje korišćeno je kao izgovor za pokretanje tzv. "nerešenog hrvatskog pitanja".

U nastojanju da se suoči sa ovim izaovima i spreči dalje slabljenje zemlje, kralj Aleksandar I je 1929. zabranio nacionalne političke partije, preuzeo izvršnu vlast i nazvao zemlju Jugoslavija. Nadao se da oslabi separatističke tendencije i ublaži nacionalističke strasti. Međutim, došlo je do promene odnosa snaga u međunarodnim odnosima: U Nemačkoj i Italiji na vlast su došli Nacisti i Fašisti, a Staljin je postao apsolutistički vladar Sovjestskog Saveza. Ni jedna od ove tri sile nije podržavala Aleksandrovu politiku. U stvari, prve dve države su želele reviziju međunarodnih sporazuma sklopljenih nakon Prvog svetskog rata, dok su Sovjeti bili rešeni da povrate svoje pozicije u Evropi i vode aktivniju spoljnu politiku. Jugoslavija je predstavljala prepreku ovim planovima, a Kralj Aleksandar I je bio stub jugoslovenske politike.

Tokom zvanične posete Francuskoj 1934., kralj je ubijen u atentatu u Marseju od starne pripadnika VMRO, ekstremne nacionalističke bugarske organizacije koja je imala planove da anektira teritorije duž istočne i južne jugoslovenske granice, uz pomoć Ustaša, hrvatske frašističke separatističke organizacije. Međunarodna politička scena kasnih tridesetih obeležena je rastućom netrpeljivošću vodećih ličnosti, agresivnim stavom totalitarnih režima i izvesnošću da poredak uspostavljen nakon Prvpog svetskog rata gubi svoje uporište a njegovi zagovornici gube snagu. Podržavan od strane i pod pritiskom fašističke Italije i nacističke Nemačke, hrvatski vođa Vlatko Maček uspeli su da 1939. iznude stvaranje Hrvatske banovine (administrativne provincije). U sporazumu je stajalo da će Hrvatska ostati deo Jugoslavije, ali je ona užurbano gradila nezavisni politički identitet u međunarodnim odnosima.

Drugi svetski rat i posledice(1941-1945)

Početkom četrdesetih, Jugoslavija se našla u neprijateljskom okruženju. Sa izuzetkom Grčke, sve ostale susedne zemlje su potpisale paktove ili sa Italijom ili sa Nemačkom. Hitler je vršio snažan pritisak na Jugoslaviju da se priključi Silama osovine. Vlada je čak bila spremna da sa njim postigne kompromis, ali raspoloženje u zemlji je bilo potpuno drugačije. Javne demonstraciej protiv nacizma izazvale su brutalnu reakciju. Nemačka aviacija je bombardovala Beograd i druge veće gradove u aprilu 1941. Sile osovine su okupirale i rasparčale Jugoslaviju. Zapadni delovi zemlje, zajedno sa Bosnom i Hercegovinom, pretvoreni su u nacističku marionetsku državu pod nazivom Nezavisna država Hrvatska (NDH) kojom su upravljale ustaše. Srbiju su okupirale nemačke trupe, severne oblasti su anektirane od strane Mađarske, a istočne i južne od strane Bugarske. Kosovo i Metohija su anektirani od strane Albanije koju je podržavala fašistička Italija. I Crna Gora je izgubila deo teritorije u korist Albanije i okupirale su je italijanske trupe. Slovenija je podeljena između Nemačke i Italije koja je takođe zauzela i ostrva u Jadranu.

Vodeći se nemačkim primerom, Nezavisna država Hrvatska je uspostavila koncentracione logore i počinila strašan genocid ubijajući 750 hiljada Srba, Jevreja i Roma. Ovaj holokaust predstavljao je istorijsku i političku pozadinu građanskog rata koji će izbiti pedeset godina kasnije u Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini i koji će pratiti raspad Jugoslavije 1991-1992.

Nemilosrdni stav nemačkih okupacionih snaga i genocidna politika hrvatskog ustaškog režima proizveli su snažan srpski otpor. Srbi su ustali protiv hrvatske genocidne vlade i nacističkog rasparčavanja Jugoslavije. Mnogi su se pridružili partizanskim snagama (narodno-oslobodilačka vojska predvođena Josipom Brozom Titom) u oslobodilačkom ratu i tako pomogli pobedi Saveznika. Do kraja 1944. uz pomoć Crvene armije, Partizani su oslobodili Srbiju i do maja 1945. preostalu jugoslovensku teritoriju, srećući se sa savezničkim snagama u Mađarskoj, Italiji i Austriji. Srbija i Jugoslavija su bile među zemljama koje su imale najveće gubitke u ratu: 1.700.000 (10.8% stanovništva) ljudi je ubijeno, a nacionalna šteta je procenjena na 9.1 milijardi dolara prema cenama iz tog vremena.

Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija (1945-1991)

Dok je rat još buktao, 1943., proglašena je revolucionarna promena društvenog i državnog sistema sa ukidanjem monarhije u korist republike. Josip Broz Tito je postao prvi predsednik nove - socijalističke - Jugoslavije. Nekada pretežno poljuprivredna zemlja, Jugoslavija je transformisana u industrijsku zemlju srednjeg ranga i dobila je reputaciju u međunarodnoj politici podržavanjem procesa dekolonizacije i preuzimanjem vodeće uloge u Pokretu nesvrstanih. Socijalistička Jugoslavija je ustanovljena kao federativna država sastavljena od šest republika: Srbija, Hrvatska, Slovenija, Bosna i Hercegovina, Makedonija i Crna Gora, i dve autonomne pokrajine- Vojvodina i Kosovo i Metohija. Dve autonomne pokrajine su u isto vreme bile integralni deo Srbije. Zbog takve administrativne podele i usled istorijskih razloga Srbi - najbrojniji od jugoslovenskih naroda - živeli su u svih šest republika i obe autonomne pokrajine. Trend obezbeđivanja većih ovlašćenja za republike na račun federativnih ovlašćenja postao je posebno intenzivan posle usvajanja Ustava 1974. koji je podsticao ekspanziju hrvatskog, slovenačkog, muslimanskog i albanskog nacionalizma i secesionizma.

Raspad SFRJ (1991-1995)

Između 1991. i 1992., Slovenija, Hrvatska i Bosna i Hercegovina su se nasilno odvojile od Jugoslavije, dok je Makedonija to učinila mirnim putem. Raspad Jugoslavije su podržale međunarodne sile koje su priznale pravo samoopredeljenja svim narodima sem Srbima koji su u većini želeli da i dalje žive u Jugoslaviji. Secesionističke republike su ubrzo dobile priznanje međunarodne zajednice u jasnoj suprotnosti sa principom nepovredivosti međunarodno priznatih granica suverenih država i bez ispunjenja kriterijuma za međunarodno priznanje. Srbija i Crna Gora su odabrale da ostanu u federaciji i na zajedničkoj sednici skupština Jugoslavije, Srbije i Crne Gore održanoj 27. aprila 1992. u Beogradu usvojen je Ustav SR Jugoslavije, na taj način potvrđujući kontinuitet države prvobitno osnovane 01. decembra 1918.

Raspad državne zajednice Srbija i Crna Gora (2006)

U februaru 2003., Republika Srbija i Republika Crna Gora su usvojile novu Ustavnu povelju koja je transformisala SR Jugoslaviju u državnu zajednicu Srbija i Crna Gora. Povelja je obema republikama dala pravo da za tri godine održe referendum i odluče da li žele da ostanu u državnoj zajednici. Republika Crna Gora je iskoristila ovo pravo u maju 2006. i na javnom referendumu odlučila da napusti državnu zajednicu i proglasi nezavisnost. 05. juna 2006. Narodna skupština Republike Srbije usvojila je odluku da je Republika Srbija država i zakonski naslednik državne zajednice Srbija i Crna Gora. Od 5. juna 2006. godine Republika Srbija deluje kao nezavisna i suverena država (kao naslednica Srbije i Crne Gore). Dana 8. novembra 2006. godine proglašen je u Narodnoj skupštini Republike Srbije, posle izvršenog uspešnog referenduma, Ustav Republike Srbije.